Ο Καβάφης, ερμητικός, αινιγματικός, ευγενικός στο δημόσιο βίο του,
είρων στα ποιήματά του, δεν υπήρξε ποτέ ένας πολιτικά ενεργός πολίτης με
την τρέχουσα έννοια. Αλλά σε ποιο άλλο ποίημα αν όχι στο «Περιμένοντας
τους Βαρβάρους» θα βρούμε με τόσο λεπτή ειρωνεία και τέτοια οξυδερκή
παρατήρηση να σχολιάζεται ο ξεπεσμός μια κοινωνίας που δεν έχει τίποτα
να περιμένει παρά μόνο τους σωτήρες; Της Δήμητρας Μυρίλλα "6 Μέρες"
Τα ποιήματά του, δείγματα σπάνιας ιστορικής ενόρασης, αλλά και γνώσης του ανθρώπινου ψυχισμού, δείχνουν ότι, αν δεν ήταν πολιτικά ενεργός ήταν οπωσδήποτε κοινωνικά ανήσυχος. Θα τον βρούμε να αρθρογραφεί για το «Κυπριακό Ζήτημα», να υπερασπίζεται με επιστολές την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα, να συνεργάζεται σε περιοδικά όπου κύριος ιδεολογικός συνεργάτης είναι ο πρωτοπόρος σοσιαλιστής, Γ. Σκληρός, ενώ ο Σεφέρης δεν αποκλείει ότι το ποίημα «Υπέρ της Αχαϊκής Συμπολιτείας πολεμήσαντες» ενδέχεται να αναφέρεται στη Μικρασιατική καταστροφή.
Η πολιτική διάσταση των ποιημάτων του αλεξανδρινού ποιητή δεν είναι κάτι καινούργιο. «Πριν ακόμα γράψει ο Στρατής Τσίρκας το βιβλίο «Ο πολιτικός Καβάφης», ο Γιώργος Βρισιμιτζάκης έγραφε για την «Πολιτική του Καβάφη» και μάλιστα την εποχή που εθεωρείτο ακόμα ποιητής της παρακμής που νόθευε την καθαρή δημοτική γλώσσα», σχολιάζει ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος.
«Είχε βαθιά αίσθηση της ιστορίας, την οποία είχε αποκομίσει από την επίδοσή του στην ανάγνωση ιστορικών βιβλίων, ιδίως την ιστορία εποχών μεταβατικών, εποχών παρακμής και φυσικά την ιστορία της Μέσης Ανατολής, μεταθέτοντας τη ματιά του σε περιοχές κυρίως της ελληνιστικής εποχής», επισημαίνει ο Νάσος Βαγενάς. «Ως προσεκτικός μελετητής της ιστορίας και των πράξεων τόσο των ηγεμόνων όσο και των υπηκόων τους και από το γεγονός ότι ζούσε ο ίδιος σε μια παροικία ελληνική, μπορούσε να παρατηρεί καλύτερα διά της ιστορίας τη σύγχρονή του ιστορία, τα σύγχρονά του γεγονότα, αλλά και διά των συγχρόνων του γεγονότων την παλαιότερη ιστορία», συμπληρώνει.
Ωστόσο, ο Καβάφης δεν μνημονεύει ήρωες νικημένους ή ηττημένους. «Αντλούσε από την ιστορία ώστε να δείξει ότι όλα αυτά διακρίνονται από μια βαθιά επικαιρότητα», επισημαίνει ο καθηγητής. «Ένα βασικό στοιχείο είναι ο διάλογος με τις εποχές παρακμής στην ιστορία γιατί εκεί φαίνεται καλύτερα η ανθρώπινη αδυναμία και περιπέτεια», μας λέει η Μαρία Στασινοπούλου.
Οι πολιτικές διαστάσεις της ποίησης του Καβάφη καθρεφτίζονται και στη σημερινή πραγματικότητα. Παρατηρεί ο Ν.Βαγενάς: «Στη σημερινή ελληνική κατάσταση, με την τρόϊκα, όλοι αναφέρουν το ποίημά του «Εν μεγάλη Ελληνική αποικία, 200 πΧ» που ξεκινάει ως εξής: «Ότι τα πράγματα δεν βαίνουν κατ’ ευχήν στην Aποικία δεν μέν’ η ελαχίστη αμφιβολία, και μ’ όλο που οπωσούν τραβούμ’ εμπρός, ίσως, καθώς νομίζουν ουκ ολίγοι, να έφθασε ο καιρός να φέρουμε Πολιτικό Aναμορφωτή».
Τότε ήταν η Ρώμη, σήμερα θα μπορούσε να είναι η τρόϊκα, που υποδεικνύει ό,τι πρέπει να περικοπεί από τα περιττά έξοδα. Στο ποίημα «Ας φρόντιζαν» ο Καβάφης γράφει «βλάπτουν και οι τρεις τη Συρία το ίδιο». Ένα ποίημα που πιστεύω ότι γράφτηκε με αφορμή μια σύγχρονή του κατάσταση, αλλά είναι βέβαια εξαιρετικά επίκαιρο και σήμερα».
Και συνεχίζει: «Ο Καβάφης βλέπει τα πράγματα με μία ειρωνική ματιά. Βλέπει ότι ο άνθρωπος είναι έρμαιο μιας ανώτερης τύχης. Δεν την ονομάζει θεό ή μοίρα. Αλλά η ανθρώπινη κατάσταση είναι απροσδιόριστη. Γι’ αυτό και τα σημαντικότερα ποιήματά του, εκείνα που εκφράζουν περισσότερο τη φωνή του, είναι εκείνα στα οποία ανατρέπεται μία κατάσταση η οποία θεωρείται δεδομένη. Δείτε λόγου χάρη το ποίημα «Η διορία του Νέρωνος». Ο Νέρων πηγαίνει στους Δελφούς και παίρνει το χρησμό «τα εβδομήντα τρία χρόνια να φοβάσαι». Τότε είναι μόλις 30 ετών. Ομως στην Ισπανία ο γέρων Γάλβας, 73 χρονών, γύμναζε κρυφά το στράτευμά του και τελικά τον ανέτρεψε. Η ειρωνεία των καταστάσεων η οποία λειτουργεί ως πυρήνας στα ποιήματά του σε συνδυασμό με την ειρωνεία της γλώσσας, από την άποψη της τυπολογίας των λέξεων και των εκφράσεων που χρησιμοποιεί, είναι ένα πολύ ισχυρό κράμα που κάνει τους στίχους να δονούνται από μία συγκίνηση που δεν φαίνεται εκ πρώτης όψεως. Η γλώσσα του μοιάζει να είναι στεγνή, πεζολογική, αλλά λειτουργεί με τους όρους που λειτουργεί μία χυμώδης ποιητική γλώσσα γιατί οι λέξεις του περιέχουν εν πυκνώσει το συναίσθημα».
Τι ήταν όμως ο Καβάφης το γράφει πολύ χαρακτηριστικά ο Γιώργος Σεφέρης: «H δουλειά του ποιητή δεν είναι να λύει φιλοσοφικά ή κοινωνικά προβλήματα· είναι να μας προσφέρει την ποιητική κάθαρση με τα πάθη και τους στοχασμούς που αισθάνεται μέσα του και γύρω του, σαν ένας ζωντανός άνθρωπος που έχει το μερτικό του σ’ αυτόν τον κόσμο».
Ο ίδιος, όμως, ο Καβάφης έλεγε για τον εαυτό του στα τελευταία χρόνια της ζωής του: «Εγώ είμαι ποιητής ιστορίας. Ποτέ μου δε θα μπορούσα να γράψω μυθιστόρημα ή θέατρο. Αλλά αισθάνομαι μέσα μου 125 φωνές να με λέγουν ότι θα μπορούσα να γράψω ιστορία».
Δημοσιεύτηκε στις «6μέρες» το Σάββατο, 27 Απριλίου, 2013
Τα ποιήματά του, δείγματα σπάνιας ιστορικής ενόρασης, αλλά και γνώσης του ανθρώπινου ψυχισμού, δείχνουν ότι, αν δεν ήταν πολιτικά ενεργός ήταν οπωσδήποτε κοινωνικά ανήσυχος. Θα τον βρούμε να αρθρογραφεί για το «Κυπριακό Ζήτημα», να υπερασπίζεται με επιστολές την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα, να συνεργάζεται σε περιοδικά όπου κύριος ιδεολογικός συνεργάτης είναι ο πρωτοπόρος σοσιαλιστής, Γ. Σκληρός, ενώ ο Σεφέρης δεν αποκλείει ότι το ποίημα «Υπέρ της Αχαϊκής Συμπολιτείας πολεμήσαντες» ενδέχεται να αναφέρεται στη Μικρασιατική καταστροφή.
Η πολιτική διάσταση των ποιημάτων του αλεξανδρινού ποιητή δεν είναι κάτι καινούργιο. «Πριν ακόμα γράψει ο Στρατής Τσίρκας το βιβλίο «Ο πολιτικός Καβάφης», ο Γιώργος Βρισιμιτζάκης έγραφε για την «Πολιτική του Καβάφη» και μάλιστα την εποχή που εθεωρείτο ακόμα ποιητής της παρακμής που νόθευε την καθαρή δημοτική γλώσσα», σχολιάζει ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος.
«Είχε βαθιά αίσθηση της ιστορίας, την οποία είχε αποκομίσει από την επίδοσή του στην ανάγνωση ιστορικών βιβλίων, ιδίως την ιστορία εποχών μεταβατικών, εποχών παρακμής και φυσικά την ιστορία της Μέσης Ανατολής, μεταθέτοντας τη ματιά του σε περιοχές κυρίως της ελληνιστικής εποχής», επισημαίνει ο Νάσος Βαγενάς. «Ως προσεκτικός μελετητής της ιστορίας και των πράξεων τόσο των ηγεμόνων όσο και των υπηκόων τους και από το γεγονός ότι ζούσε ο ίδιος σε μια παροικία ελληνική, μπορούσε να παρατηρεί καλύτερα διά της ιστορίας τη σύγχρονή του ιστορία, τα σύγχρονά του γεγονότα, αλλά και διά των συγχρόνων του γεγονότων την παλαιότερη ιστορία», συμπληρώνει.
Ωστόσο, ο Καβάφης δεν μνημονεύει ήρωες νικημένους ή ηττημένους. «Αντλούσε από την ιστορία ώστε να δείξει ότι όλα αυτά διακρίνονται από μια βαθιά επικαιρότητα», επισημαίνει ο καθηγητής. «Ένα βασικό στοιχείο είναι ο διάλογος με τις εποχές παρακμής στην ιστορία γιατί εκεί φαίνεται καλύτερα η ανθρώπινη αδυναμία και περιπέτεια», μας λέει η Μαρία Στασινοπούλου.
Οι πολιτικές διαστάσεις της ποίησης του Καβάφη καθρεφτίζονται και στη σημερινή πραγματικότητα. Παρατηρεί ο Ν.Βαγενάς: «Στη σημερινή ελληνική κατάσταση, με την τρόϊκα, όλοι αναφέρουν το ποίημά του «Εν μεγάλη Ελληνική αποικία, 200 πΧ» που ξεκινάει ως εξής: «Ότι τα πράγματα δεν βαίνουν κατ’ ευχήν στην Aποικία δεν μέν’ η ελαχίστη αμφιβολία, και μ’ όλο που οπωσούν τραβούμ’ εμπρός, ίσως, καθώς νομίζουν ουκ ολίγοι, να έφθασε ο καιρός να φέρουμε Πολιτικό Aναμορφωτή».
Τότε ήταν η Ρώμη, σήμερα θα μπορούσε να είναι η τρόϊκα, που υποδεικνύει ό,τι πρέπει να περικοπεί από τα περιττά έξοδα. Στο ποίημα «Ας φρόντιζαν» ο Καβάφης γράφει «βλάπτουν και οι τρεις τη Συρία το ίδιο». Ένα ποίημα που πιστεύω ότι γράφτηκε με αφορμή μια σύγχρονή του κατάσταση, αλλά είναι βέβαια εξαιρετικά επίκαιρο και σήμερα».
Και συνεχίζει: «Ο Καβάφης βλέπει τα πράγματα με μία ειρωνική ματιά. Βλέπει ότι ο άνθρωπος είναι έρμαιο μιας ανώτερης τύχης. Δεν την ονομάζει θεό ή μοίρα. Αλλά η ανθρώπινη κατάσταση είναι απροσδιόριστη. Γι’ αυτό και τα σημαντικότερα ποιήματά του, εκείνα που εκφράζουν περισσότερο τη φωνή του, είναι εκείνα στα οποία ανατρέπεται μία κατάσταση η οποία θεωρείται δεδομένη. Δείτε λόγου χάρη το ποίημα «Η διορία του Νέρωνος». Ο Νέρων πηγαίνει στους Δελφούς και παίρνει το χρησμό «τα εβδομήντα τρία χρόνια να φοβάσαι». Τότε είναι μόλις 30 ετών. Ομως στην Ισπανία ο γέρων Γάλβας, 73 χρονών, γύμναζε κρυφά το στράτευμά του και τελικά τον ανέτρεψε. Η ειρωνεία των καταστάσεων η οποία λειτουργεί ως πυρήνας στα ποιήματά του σε συνδυασμό με την ειρωνεία της γλώσσας, από την άποψη της τυπολογίας των λέξεων και των εκφράσεων που χρησιμοποιεί, είναι ένα πολύ ισχυρό κράμα που κάνει τους στίχους να δονούνται από μία συγκίνηση που δεν φαίνεται εκ πρώτης όψεως. Η γλώσσα του μοιάζει να είναι στεγνή, πεζολογική, αλλά λειτουργεί με τους όρους που λειτουργεί μία χυμώδης ποιητική γλώσσα γιατί οι λέξεις του περιέχουν εν πυκνώσει το συναίσθημα».
Τι ήταν όμως ο Καβάφης το γράφει πολύ χαρακτηριστικά ο Γιώργος Σεφέρης: «H δουλειά του ποιητή δεν είναι να λύει φιλοσοφικά ή κοινωνικά προβλήματα· είναι να μας προσφέρει την ποιητική κάθαρση με τα πάθη και τους στοχασμούς που αισθάνεται μέσα του και γύρω του, σαν ένας ζωντανός άνθρωπος που έχει το μερτικό του σ’ αυτόν τον κόσμο».
Ο ίδιος, όμως, ο Καβάφης έλεγε για τον εαυτό του στα τελευταία χρόνια της ζωής του: «Εγώ είμαι ποιητής ιστορίας. Ποτέ μου δε θα μπορούσα να γράψω μυθιστόρημα ή θέατρο. Αλλά αισθάνομαι μέσα μου 125 φωνές να με λέγουν ότι θα μπορούσα να γράψω ιστορία».
Δημοσιεύτηκε στις «6μέρες» το Σάββατο, 27 Απριλίου, 2013
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου